انتشار کتاب های خاطره در گفتگو با مدیر مسئول موسسه فرهنگی باقیات و نشر خاطره
یکی از نکاتی که میتواند تاثیری شگرف بر زندگی انسان داشته باشد، توجه به خاطرات و تجربه هایی است که دیگران داشته اند. به این ترتیب فرد می تواند بدون آنکه مخاطرات تجربه های گوناگون را از سر بگذراند، از تجارب دیگران استفاده کند. به عبارت دیگر، بعد از خواندن و دانستن خاطرات دیگران، فرد به جای آنکه در نقطه صفر قرار گیرد، از نقطه ای می آغازد که فرد قبلی آن را تجربه کرده بود. تحقیقات آکادمیک و دانشگاهی بسیاری در قالب پایاننامه و مقاله های پژوهشی به بررسی نقش اتوبیوگرافی در سلامت جسم و روان پرداخته اند که نشاندهنده این ادعاست.
نشر خاطره به تازگی تصمیم گرفته برای رسیدن به این هدف، مجموعه کتابهایی را با هدف انتشار خاطرات افراد موثر و موفق جامعه منتشر کند، با این توضیح که ممکن است بسیاری از این افراد، چهرههای شاخص و رسانهای نباشند، اما حرفها و خاطراتشان درخور باشد. برای دانستن بیشتر در این مورد، سراغ محسن رحماندوست، مدیر نشر خاطره رفته ایم.
تــا پیش از این معمــوال خاطرات افراد مشهور و مطرح منتشر می شد. چه شد که شما قصد دارید خاطرات افــراد گمنام، اما موثر را منتشر کنید؟
به نکته خوبی اشاره کردید. مخاطبان عادت کرده اند تا خاطرات چهره های مشهور را بخوانند، چرا که تاکنون بیشتر تجارب این افراد منتشر شده است. به گمان ما، اگر خاطرات هر فردی به درستی تدوین و منتشر شود، قطعا خوانندگان خود را خواهد داشــت، چرا که به باور ما، هر فرد موثری، نکات جالبی در زندگی اش دارد که قطعا برای دیگران جالب خواهد بود. از سوی دیگر، خاطره نویسی به سامت روان سالمندان کمک میکند و از میزان اضطراب و افسردگی آنان می کاهد. به عبارت دیگر، انسانها با ثبت خاطرات خود، رویدادهای اجتماعی ـ سیاسی زمان خود و مهمترین لحظات زندگیشان را ثبت می کنند و این مسأله به افزایش قدرت دیدن و شنیدن آنها کمک می کند. دیگر اینکه، افراد بسیاری هستند که با زندگی این افراد و فراز و فرودهایی که طی کردهاند، آشنا می شوند؛ چرا که افراد، احساسات مشابه و حتی تجربه های مشترک دارند.
اما جرقه کار به چند سال قبل برمیگردد. سالها پیش، مادربزرگ یکی از دوستان من همه مال و دارایی خود را رها کرد و به یکی از روســتاهای خراسان رفت تا در آنجا مدرسه بسازد. او در این روستا همچنین بیمارستان ساخت و خدمات دیگری را در اختیار اهالی آن روستا گذاشت. این زن معمولی که نه هنرمند است و نه مشهور، اما تجربه ها و خاطره های شنیدنی بسیار دارد، مرا بر آن داشت تا به ثبت و انتشار خاطرات بزرگترهایی بپردازم که شناخته شده نیستند و شــهرت چندانی ندارند. به هر حال، چهره های مشهور همیشه این فرصت را دارند که خاطرات خود را بنویسند و در اختیار دیگران قرار دهند.
به عبارتی شــما با این کار، نوعی تاریخ شفاهی می سازید…
بله. ما ایرانی ها عادت نداریم تا خاطرات روزانه خود را بنویسیم. در نتیجه ما با این کار دو هدف را دنبال می کنیم؛ نخســت آنکه به ثبت خاطرات افرادی می پردازیم که در جوانی خود به این کار نپرداخته اند و دیگر اینکه این حس را در دیگران زنده می کنیم که به اهمیت نوشتن خاطرات خود پی ببرند. خاطرات شخصیتهای برجسته را یا خود آنها می نگارند یا افراد زیادی در پژوهش درباره آنها به رشته تحریر درمی آورند، حال آنکه ما می خواهیم پای صحبت انســانهای کاما معمولی از تجارب ارزشمند یک عمر زندگی آنها در سراشیبی های گوناگون زندگی آگاهی یابیم و به نوعی زندگی ای که آنها تجربه کرده و راهی که پیموده اند را مرور کنیم. در این زمینه تصمیم داریم داستانها، خاطرات و تجارب ارزشــمند پدربزرگها و مادربزرگها را در قالب کتاب ثبت و از نابودی آنها جلوگیری کنیم. البته میدانیم ایــن طرح که از نظر ما ایدهای جدید به شــمار می آید در ابتدای راه با مشکات، موانع یا کاستیهایی همراه است که امیدواریم با ارایه پیشنهادات و انتقادات سازنده و کمکهای دیگران تکمیل شود، همچنین گروه باقیات به هیچ وجه از بازتولید یا تکرار این طرح از سوی سایر موسسات یا افراد ناراحت نمی شود و حتی برای حفظ میراث ارجمند سالمندان از این اقدام آنها خشنود خواهد شد.
شــما خاطرات چه افرادی را منتشــر می کنید؟ یعنی این کار بر چه اساسی صورت می گیرد؟
مــا در این طرح فرد خاصــی را در نظر نداریم و همه اقشــار جامعه با کمک تســهیات کامل نشــر خاطره میتوانند خاطرات نوشته یا نانوشته والدین و اطرافیان خود را با کمک و همراهی متخصصان حرفه ای گروه فرهنگی باقیات به صورت کتابی ارزشمند منتشر کنند و تلاش ما این است که این کتابها را در داخل و حتی در کشورهای خارجی همچون آمریکا و اروپا توزیع و در اختیار مخاطبان قرار دهیم.
مراحل تولید و انتشار کتاب به چه صورت خواهد بود؟
اساس کار ما بر پایه تجارب و خاطرات افراد است. به این ترتیب که در گفت وگوهای مفصلی که با افراد انجام می دهیم، هر آنچه را که نیاز است استخراج می کنیم و بر پایه آن کتاب را به مرحله تولید می گذاریم. از سوی دیگر حواسمان را به مسایل روانکاوانه هم مبذول داشته ایم. یعنی کوشیده ایم تا افرادی را برای ضبط مصاحبه ها بفرستیم تا عاوه بر دانــش روزنامه نگاری و توانایی انجام مصاحبه، بتوانند به خوبی با این افراد سالمند ارتباط برقرار کنند. ما بــر این باوریم که اگر مصاحبه کننده بتواند از تواناییها و دانش خود بهره بگیرد، می تواند با طرح سوالهای به موقع، نکات جالبی را از زندگی فرد مصاحبه شونده دریافت کند.
اما ما همه وزن کار خود را بر توان مصاحبه کننده نخواهیم گذاشت و در حین انجام گفت وگو، می کوشیم از مشورت صاحبنظران هم بهره بگیریم. به عبارتی در این فرآیند که با کمک و نظارت کارشناسان روانشناسی سعی خواهیم کرد جلســات مصاحبه به بهترین و دلپذیرترین خاطرات زندگی این عزیزان تبدیل شود و آنها با ذکر خاطرات خود، علاوه بر آنکه روزگار اوج خود را مرور می کنند، به نوعی این تجارب را در اختیار مخاطبان هم قرار دهند. در مرحلــه بعد و با کمک نویســندگان خوش ذوق و در عیــن حال صاحب ســبک، متون پیاده شــده از این مصاحبه ها، سناریوسازی می شوند تا در قالب یک کتاب داستانی یا گزارشی دلچسب منتشــر شوند. پس از اخذ مجوزهای مربوطه جهت نشــر از مراجع ذیصاح، کتاب خاطــرات مربوطه جهت چاپ مطابق نظر صاحب کتاب منتشر خواهد شد.
تاش ما بر این است که این کتابها به بهترین شکل ممکن منتشر شــوند. یعنی هرچند این کتابها در این مرحله، کتاب آماده چاپ هستند، اما برای اطمینان خاطر بیشــتر به کیفیت نهایی اثر، همکاران ما در نشر خاطره با حضور در چاپخانه مســتقیما بر تمامی مراحل چاپ و تبدیل اثر به کتابی نفیس نظارت خواهند داشت. با همه تلاشهای صورت گرفته تا ایــن مرحله، کتاب حاصل شده، بدون معرفی کافی به علاقهمندان، نمی تواند آنطور که شایسته اســت، جایگاه ادبی و هنری و حتی تاریخی خود را پیدا کنند.
در گفت وگوهای قبلی تان گفته اید که در مراحل معرفی و حتی ترجمه کتاب هم همراه مولف خواهید بود. در این مورد توضیح بیشتری می دهید؟
بله. کار ما به این صورت است که پس از انتشار کتاب، آن را به حال خــود رها نمی کنیم، بلکه بر خود میدانیم تا با حداکثر توان خود به معرفــی آثار بپردازیم. مثلا اثر به خبرنگاران بخشهــای ادبی و فرهنگی خبرگزاریها و روزنامههای مختلف کشــور معرفی خواهد شــد، تا با اطلاع رسانی تخصصی، آن را به مخاطبان معرفی کنند.
خبرنگاران میتوانند با کمک اخبار تهیه و منتشر شده در این زمینه، علاقهمندان به مطالعــه این آثار را در جریان انتشــار آن قرار دهند. از ســوی دیگر، تحویل کتاب به توزیع کنندگان معتبر آثار فرهنگی ارزشمند کشور و پیگیری جهت قرارگیری اثر تهیه شــده در ویترین فروشگاههای معتبر در سراسر کشور از دیگر خدمات و تسهیلات نشر خاطره به شمار می رود. ما همچنین می کوشیم تا زمینه انتشار کتاب به زبان فارسی فراهم شود و در گامی بالاتر به ترجمه کتاب هم می اندیشیم، به این ترتیب که می کوشیم ترجمه تخصصی اثر توسط یکی از معتبرترین کانون های ترجمه کتاب در ایران انجام شــود تا پس از انتشار، کتاب توسط شــرکتهای معتبری همچون آمازون در اختیار مخاطبان قرار گیرد.
قرار اســت کتابهای نشــر خاطره علاوه بر نسخه مکتوب در قالب کتاب الکترونیکی و فایل صوتی (در مــواردی با صدای راویان این خاطرات) تولید و منتشر شــوند و عاوه بر داخل کشور به شکل نسخه فارسی و زبانهای دیگر در سایر کشورها نیز ارایه شود.
با توجه به گستردگی کار، هزینه های این پروژه چگونه تامین خواهد شد؟
متاسفانه ما در این عرصه همچون بسیاری از نهادهای فرهنگی نوپا با مشکلاتی روبروییم. به عبارتی با وجود طرحها و برنامه ریزیهای گسترده ای که میتوان در این زمینه انجام داد، مشکل کمبود بودجه یکی از موانعی است که این کار را با کندی مواجه می کند. به همین دلیل، برای تامین هزینه های تولید، نشر و ترجمه این آثار به ویژه در خارج از مرزها ناچاریم بخشی از هزینه های تولید کتاب که به نوعی خاطرات بزرگترهاست، از کمکهای مالی این افراد نیز اســتفاده کنیم. یعنی شاید در ابتدای کار، مجبور شویم از حمایت پدربزرگها و مادربزرگها استفاده کنیم و وقتی کار پا گرفت، خودمــان کار را ادامه خواهیم داد. در اینجا هم مثل همیشه ما به کمک پیشکسوتها نیازمندیم.
مخاطبان احتمالی این کتابها چه افرادی خواهند بود؟
به طور قطع افراد بسیاری خواننده این کتابها خواهند بود. خود پدربزرگها و مادربزرگها مخاطب کتاب خواهند بود، چرا که دوست دارند خاطرات سالهای دور خود را در آینه خاطرات دیگران دنبال کنند. جوانان می توانند خواننده این آثار باشند تا به نوعی از این خاطرات درس بگیرند. در نهایت این آثار می تواند مصرف هنری هم داشته باشد. به این ترتیب که مثلا می توان از روی آنها فیلم ساخت. البته این نکته را هم باید در نظر داشته باشیم که امکان ساخت فیلم مستند از داستان زندگی این افراد و همچنین نگارش خاطرات افرادی که حتی پیش از این مرحوم شــده اند از دیگر تسهیات این گروه فرهنگی خواهد بود.